Я ніколі не падумаў бы, што Юры Гумянюк пакіне гэты сьвет раней за мяне, калі б такое не адбылося насамрэч. У сьвеце паменела на аднаго чалавека, які ўмеў думаць і выказваць думкі па-беларуску без дапамогі рэдактараў, аўтатрансьлятараў, ці прыладаў кшталту „капіяваць-уставіць”.

Многія з нас стараюцца прыдаваць сымбалічнае значэньне знакам, што сустракаюць на сваім шляху. Я не выключэньне з гэтага ліку. Усю суботнюю ноч 19 студзеня — ноч, у якую трагічна загінуў гродзенскі паэт, чалавек, якога я ведаў асабіста ды якому я выдаў ягоную апошнюю прыжыцьцёвую кнігу („Вуліца тыгровых архідэяў. Вершы 1987-2002 гадоў”, Беласток 2003) — сьніў я дзіўны сон, якога ніяк не ўмеў сабе патлумачыць, калі нараніцу нешта мяне гвалтоўна зь яго выштурхнула. У сьне я безвынікова блукаў у лябірыньце дзіўнай пабудовы з пачуцьцём, што мне трэба ці то самому зь яго выбрацца, ці то прынесьці палёгку некаму іншаму...

Потым, ужо наяве, я прачытаў цэлую масу паведамленьняў пра сьмерць Юрыя і зразумеў, што падставы сасьніць наскрозь заблытаны сон былі.

У 2003 годзе рыхтуючы „Вуліцу тыгровых архідэяў” для друку я чытаў і перачытваў амаль усю паэтычную спадчыну гэтага гродзенскага паэта, тэатрала і журналіста. Разы два я спэцыяльна патэлефанаваў яму дахаты з просьбаю патлумачыць мне той ці іншы сынтактычны выкрунтас у прачытаным.

— У 1990-х у нас была такая мода, — сказаў мне тады Юры, — што мы выкопвалі з Ластоўскіх і Станкевічаў забытыя словы і выразы ды нанава запускалі іх у паэтычны кругазварот.

Адным з словаў-подпісаў Юрыя быў прыметнік „корсткі”. Зьявіўся ён у „Вершы на Свабоду”, які сама „Свабода”, а за ёю і іншыя выданьні прыгадалі ў сувязі з трагічнай сьмерцю паэта:

(...) Гвалтаўнікі, што чыняць перашкоды,
Уласнаручна зьнішчаць свае стоды,
Пасьля патрапяць пад абцасы моды,
А мы адчуем корсткі смак свабоды.

Гэты верш пісаўся па-заказе, можна сказаць, што ў большай ступені гэта праект, а ня верш — хоць і эфэктоўны ён, але шмат у ім дэкляратыўнасьці, а таму я асабіста не лічу яго надзвычайным здабыткам.

Названае слова зьявілася таксама ў іншым Юрыным вершы, які выдаўся мне такім харошым і „лірычным”, што я вынес яго ў загаловак выдадзенай у 2003 годзе кнігі:

Вуліца тыгровых архідэяў
корсткім успамінам сэрца раніць,
нібы ўратавальная надзея
абуджае стомленую памяць (...)

Гэты верш — чыстая лірыка; нават на першы пагляд монстраватае „гарнітуры ад замардаванага Вэрсачы” ў трэцяй страфе цалкам на месцы — гэта прыроджаная Юрына схільнасьць да дэкляматыўнай гучнасьці бярэ тут верх і ставіць пазнавальны з кілямэтравай адлегласьці адбітак на сьцішанай і наскрозь „ураўнаважанай” вобразнасьці.

Гэтыя чатыры страфы — асабісты паклон, які паэт аддаў свайму гораду. Юры прысьвяціў Гродну і іншыя вершы, у якіх нават называюцца канкрэтныя месцы, але ў „Вуліцы тыгровых архідэяў”, як у ніякім іншым, спляліся ў лірычны вузел ягоныя паэтычныя ўявы горада, лёс яго самога — гараджаніна і насельніка ўласных мэтафараў, настальгія па мінулым горада ды шмат якія іншыя пачуцьці, якіх зь першага разу не назавеш. Калі ж паспрабаваць прывязаць верш да рэаліяў, дык верагодна, што паэт меў тут на ўвазе сваю родную вуліцу, дзе пражыў усё жыцьцё аж да гвалтоўнага яго фіналу.

Зь нескрываным задавальненьнем я вынайшоў архіўны радыёзапіс, у якім гучыць аўтарская дэклямацыя „Вуліцы тыгровых архідэяў” — паслухайце яе і вы. Гэты верш Юры мог бы прачыць і без такога імпэту, як гэта чуваць у запісе, мог бы ён яго прачытаць больш сьцішана — шкоды ад гэтага не было б аніякай. Гэта, як я разумею, такая ўжо манера, каб словамі нібыта страляць, патрапляючы імі і ў вушы, і ў сэрцы слухачоў.

Я няраз быў сьведкам, калі Юры перад сяброўскай кампаніяй у такой жа манеры дэклямаваў свае „гучныя” вершы як „Ёкагама” ці „Спэрма прэзыдэнта”. Няраз словы падхоплівалі слухачы і працягвалі разам з аўтарам, няраз сярод тых, хто ўголас паўтараў з аўтарам радкі быў і я.

Ад выданьня кнігі да 19 студзеня 2013 году прайшло цэлае 10-годзьдзе, за якое мы сустрэліся менш за дзесяць разоў. Асабістае жыцьцё Юрыя з усімі яго схільнасьцямі і жарсьцямі было моцна неўпарадкаваным, каб не сказаць што балаганным, але ж у маёй памяці ды памяці тых, хто яго ведаў ня гэтым ён запісаўся. Сваю зладжаную частку лёсу Юры Гумянюк запісаў у творчасьці. З-пад покрыва эфэктоўнасьці, слоўнай эквілібрыстыкі, сынтактычных выкрунтасаў, з-пад японскіх экваляйзэраў і ёкагамаў выхінае другая — лірычная — частка ягонай душы, дастаткова ўважліва яе пашукаць у радках.

Адна зь несуцяшальных у жыцьці рэчаў палягае ў тым, што істотныя адкрыцьці і высновы мы робім, калі — умоўна кажучы — бывае ўжо запозна, калі няма ўжо чалавека, зь якім можна прывітацца, якому можна патэлефанаваць, напісаць эмэйла. Нумары мабільнікаў і адрасы электроннай пошты па сваёй інэртнасьці доўга яшчэ застаюцца ў нашых адрасных кнігах — яны абуджаюць у душы корсткія ўспаміны ды нагадваюць пра гэтую, як сказаў бы Юры, банальную ісьціну.

Візытоўка кнігі „Вуліца тыгровых архідэяў” у маім архіве
Link to an Internal Resource

Юры Гумянюк, Вуліца тыгровых архідэяў. Вершы 1987-2002 гадоў
Last modified: 2013-01-26, 22:00 — Size: 1,18 MB